Ramses Dönemindeki Eski Mısır

III.Amenefis:

(M.Ö. 1413-1377) 36 yıllık saltanat döneminde Mısır'da barış hüküm sürmüştür. Bu dönem süresince yanlızca bir defa Güney Mısır'daki Kus bölgesine sefer düzenlemiştir. Barış döneminde Mısır'ın komşuları üzerindeki etkisi azalmıştı. Bu dönemdeki yazışmalara dair en fazla bulguyu Orta Mısır Bölgesinde yer alan “Tell el-Amarna” yerleşim yerinden elde edilmiştir. Amarna arşivinde o dönemin diplomasi dili olan “Akadça” yazılmış, yüzlerce çivi yazılı tablet ele geçirilmiştir. Bunların büyük bir kısmı, Mısır kralı III.Amenefis ile Ön Asya Krallıkları arasında olan yazışmalardır. (Babil,Asur,Mitanni gibi)

IV.Amenefis:

(M.Ö. 1377-1358) Mısır Kralları arasında Din ve Sanat içerisinde önemli bir yere sahiptir.
IV.Amenefis devletin merkezini krallığının altıncı yılında “Theb” şehrinden “Amarna” ya getirmiştir. Amarna'nın Mısır dilindeki anlamı “Güneş Tanrı Aton'un ufku” dur. IV.Amenefis'in herhangi askeri başarısı bilinmemektedir. Ancak bir kaç defa Suriye'ye sefer yaptığı düşünülmektedir. Bunun sebebi Hitit Devleti'nin Güney Suriye'ye doğru genişlemiş olması ve Suriye ile Filistin eyaletlerinin, Mısır'ın elinden çıkmış olması gösterilebilir.
Amarna arşivlerinden elde edilen bilgilere göre IV.Amenefis Kıbrıs, Suriye ve Filistin'deki yerli prens ve krallara yaptığı yazışmalar ve bunların içeriği açıklığa kavuşmuştur. Bunun yanı sıra söz konusu kral biri din, diğeri sanat alanında olmak üzere iki önemli reform yapmıştır. IV.Amenefis Güneş Tanrısı “RA” yı en yüksek mertebeye çıkararak, bir çeşit tek tanrılı din kurmuştur. Bu dönemde Mısır'daki diğer tanrıların, krala göre bir önemi kalmamıştır. “Kornak”ta RA için yeni tapınaklar inşa edilmiştir. Bu yeni tapınaklara “Güneş Kursu” anlamına gelen, ATON adını vermiştir. Yine bu devirde diğer Mısır şehirlerinde de Güneş Tanrısı adına da Tapınaklar yaptırmıştır. IV.Amenefis'in eşi “Nefertiti” nin bu reformlar üzerinde oldukça büyük etkisi olmuştur. Nefertiti bir Mitanni Prensesi idi. Mitanni Kralı “Tuşratta” ile Mısır Kralı IV.Amenefis arasında, bu prensesin Mısır'a gönderilmesi için birçok mektuplaşma yapılmıştır. Tek tanrılı din reformu, Mısır'da uzun süre tutunamamış, özellikle rahipler tarafından büyük bir tepkiyle karşılanmıştır. Nitekim kralın ölümünden sonra bu din reformu tamamiyle terk edilmiş, Mısır'ın geleneksel (çok tanrılı) dinine geri dönülmüştür.

Sanat Reformu:

Mısır'da çok eski zamanlardan beri belirli kurallarla uygulanan geleneksel sanat tipi mevcuttur. Sanatçı herhangi bir konuyu olduğu gibi ve gerçek yönleriyle değil zihninde tasarladığı ve idealize ettiği ölçülere göre yapardı. Bundan dolayı bütün Mısır Krallarının resimleri birbirine benzemekteydi. Ancak IV.Amenefis'ten itibaren gerçekçiliğe eğilim başladı. Bu akım gerek heykel ve kabartma sanatında, gerekse el sanatlarında, yaygın olarak, kullanılmaya başlandı.
IV.Amenefis'in ölümünden sonra erkek çocuğu olmadığı için damatları arasında taht kavgası başladı. Bu yüzden kraliçe Nefertiti, Hitit kralına başvurarak, oğlullarından birini kendine eş olarak istedi. Bu dönemde Suriye seferinden dönmüş olan “Şuppiluliumma” (Kutsal Su) böyle haberin geldiğini öğrenince Mısır'a bir oğlunu göndermiştir. Bu olayın doğruluğunu Boğazköy'de yapılan kazılarda bulunan, çivi yazılı belgelerden öğrenmekteyiz. Ancak bu dönemde Mısır'da IV.Amenefis'in din reformuna karşı büyük isyanlar baş gösterdi. Büyük bir ihtimalle bu isyanlar sırasında, Mısır'a gelen Hitit Prensi de öldürülmüş olmalıdır. IV.Amenefis'in 3.kızıyla evli olan “Tutankamon” tahta çıkarak isyanları bastırdı. İdareyi eline geçirdi.
Tutankamon, M.Ö. 1358-1352 yılları arasında, yaklaşık 6 yıl hüküm sürmüştür. Hüküm sürdüğü süre zarfında iç isyanları bastırarak ülkede huzuru sağlamaya çalışmıştır. Hükümet merkezi yine “Theb” şehrine taşınmıştır. Komşularla yapılan ticaret geliştirilmiştir. Nitekim bu zenginliğin işareti olarak, 1920'li yılların ortalarında soyulmamış olarak keşfedilen Tutankamon'un mezarı oldukça iyi bilgiler vermektedir.
Tutankamon öldükten sonra “Ai”(ay) adlı kişi tahta geçmiştir. M.Ö. 1349-1345 önemli bir kişiliğe sahip olduğunu anlıyoruz. Ancak asıl güç bu dönemin önemli komutanlarından olan “Haremheb” isimli kişinin elinde toplanmıştır. Bu kişi 19.sülaleyi kuran kişidir. Önceleri parlak bir devre sahip olan ve yaklaşık 225 yıl hüküm süren 18. sülale iç karışıklıklarla sona doğru yaklaşmış ve yaklaşık M.Ö. 1345 tarihinde sona ermiştir.

19.Sülale:

II. Ramses: M.Ö. 1301-1234

I.Sethos'un oğlu olan II. Ramses döneminde, Mısır ile Anadolu arasındaki ilişkiler doruk noktasına ulaşmıştır. 16 yaşında tahta geçen II. Ramses enerjik ve kendine güveni olan bir kişiliğe sahipti. Tahta geçtikten sonra Zenncilerle, Libya ve Sardaniler ile savaşmıştır. Ancak II.Ramses döneminin en önemli savaşı, Hitit krallığı ile yaptığı Kadeş Savaşı'dır. Nitekim bu kral Hititlere karşı yapacağı savaşa hazırlık olmak üzere, tahta geçişinin 4.yılında Suriye üzerine yürümüş ve birçok başarı elde etmiştir. Kadeş Savaşı hakkında Hitit yazılı belgeleri antlaşma dışında herhangi bir bilgi vermezler. Yalnız Hitit Kralı III. Hattuşili, "Kardeşim muwattalliş mısır seferine çıktığında, savaşlıları Mısır Üœlkesine kardeşimin seferine götürdüm." gibi iki satırlık bir bilgi vermektedir. Buna karşılık Mısır'da Karnak, Lukso ve Abu Simbel'deki tapınakların duvar resimlerinde tek taraflı bir bilgiye rastlamaktayız. Mısır kaynakları Hititleri Kadeş Savaşı'nda yenilgiye uğramış göstermektedir. Oysa gerçek durumun Mısırlıların anlattığı gibi olmadığı anlaşılmaktadır. Bu sıralarda Hitit tahtında Muvattalliş bulunmaktaydı. Yapılan son araştırmalar, Kadeş Savaşı'nın 1285 yılında yapıldığını ortaya koymuştur. Her iki ordunun da kuvvet yönünden birbirine eşit olduğu sanılmaktadır. Mısır kaynaklarına göre Hitit ordusunda 3500 arabalı ve 1700 yaya asker bulunmaktaydı. Yine bir çok araştırıcının iddia ettiği gibi, Hitit ordusunda metalden yapılmış silahların daha çok kullanılması, hititlere büyük bir avantaj sağlamıştır. Şafak vakti ani bir hücum ile Mısır ordusunun yan taraftan vuran Hititler galip durumda iken yağmaya başlamışlar ve Mısırlılara bu suretle kendilerini toparlama fırsatı vermişler. Bir süre sonra her iki ordunun da kesin bir sonuç almadan geri çekilmesi ve antlaşma durumunun ortaya çıkması, Mısırlıların kaydettiği gibi Hititlerin yenilgiye uğramadığını göstermektedir. Örneğin savaştan sonra da Hitit ordusu güneyde Şam'a kadar uzanan bölgeyi yakıp yıkmış ve burada bulunan mahalli prenslikler tekrar Hititlerin egemenliği altına girmiştir. Ayrıca kısa bir süre sonra Kadeş Barış Antlaşması'nın her iki taraf arasında eşit bir şekilde imzalanmış olması, Hitit ordusunun yenilmediğini doğrulamaktadır. Kader Barış Antlaşması'nın imzalanmasına neden olan bir başka önemli olay da şudur; Bu sıralarda Assur Devleti'nin başında I. Salmnassar bulunmaktaydı. Onun döneminde Assur Krallığı çok genişlemiş ve Anadolu'nun Güneydoğu Bölgesi'nde bulunan Mitanni Krallığı'nı egemenliği altına almıştı. Böylece Assur Krallığı Önasya'da Hititler ve Mısırlılar için çok büyük bir tehlike olmaya başlamıştı. Özellikle Assur Krallığı'nın Akdeniz'e açılma isteğinin ortaya çıkması, Hitit Krallığı ile Mısırlıları bir barış antlaşması yapmaya zorlamıştır.

Hitit tahtında bu sıralarda III. Hattuşili, Mısır tahtında ise yine II. Ramses bulunmaktaydı. Bu iki kral döneminde yapılan antlaşma, tarihte iki devlet arasında yapılan en eski yazılı antlaşmadır. Antlaşma metni o zamanın diplomasi dili olan Akkadça ile yapılmış ve bunun bir tercümesi de Mısır hiyeroglif yazısı ile Karnak ve Abu Simbel'deki tapınakların duvarlarına kazınmıştır. Ancak Akkadça metinler tabler üzerine yazıldığı belirtilmişse de, bugüne değin gümüş tabletler ortaya çıkarılamamıştır. Ancak Hitit krallığı'nın devlet merkezi olan Hattuşaş'da ortaya çıkarılan ve günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen kilden yapılmış iki tablet züerinde, antlaşmanın bir metni bulunmuştur. Antlaşmayı Hititler tarafından Kral III: Hattuşili ve Kraliçe Puduhepa, Mısır tarafından da II. Ramses imzalamıştır. Antlaşmanın en önemli maddeleri şunlardır:

1. Her iki devlet de birbirini büyük devlet olarak kabul edecekti.
2. Fırat Irmağı'ndan Akdeniz'e kadar uzanan bölge Hitit egemenliğine terk edilecek, Güney suriye ise Mısır'a bırakılacaktı.
3. Suriye'deki Hitit ve Mısır sınırlarının hiçbir saldıraya uğramayacağı konusunda iki devlet de güvence verecekti.
4. Antlaşmayı imzalayan taraflardan herhangi biri, düşman saldırısına uğradığı takdirde, birbirinin yardımına koşacaklardı ve evrensel bir barış olacaktı.
5. Siyasi suçlular ve iltica eden hainler, istenildiği takdirde karşılıklı olarak iade edilecekti.
6. Hitit veya Mısır'da çıkan iç isyanın bastırılmasında, karşılıklı olarak her iki devlet birbirine yardım edecekti.
7. III. Hattuşili'nin kızı II.Ramses'e eş olarak gönderilecekti.

Antlaşmayı yapan III. Hattuşili ve II.Ramses birbirlerini kardeş saymaktaydı. Yalnız antlaşma yapan taraflar değil, Hattuşili ve Ramses'in çocukları da bu barış ortamı içinde kardeş olmuşlardır. Bu sonsuz kardeşlik ve barış antlaşması ile Hitit-Mısır ilişkileri bir daha hiç bir zaman bozulmamıştır.

19. Sülalenin son kralı I. Merneptah (M.Ö. 1234-1220) döneminde Mısır gerilemeye başlamıştır. Niteki 1227 yılında Libyalılar batıdan Mısır'a karşı saldırıya geçmişlerdir. Merneptah'tan sonra Mısır'da iç karışıklıklar başlamıştır. Hiçbir önemli siyasi gücü olmayan üç kral daha başa geçmiştir. Çıkan isyanlar sonucunda 19. sülale M.Ö. 1200 yıllarına doğru ortadan kaldırılmıştır.